Kontrola trzeźwości w zakładzie pracy. Czy pracodawca może badać alkomatem?

W związku z nowelizacją Kodeksu pracy od 21 lutego 2023 r. pracodawcy mają możliwość wprowadzenia w zakładach pracy prewencyjnej kontroli pracowników na obecność w ich organizmach alkoholu bądź środków działających podobnie do alkoholu.

Oczywiście, bezdyskusyjne jest, że zachowanie trzeźwości w pracy należy do podstawowych obowiązków pracowniczych. Do tej pory brak było jednak regulacji prawnych w zakresie możliwości zbadania stanu trzeźwości pracowników.

Co prawda Sąd Najwyższy w wyroku z 2018 r. uznał, że wykonywanie pewnych rodzajów prac może uzasadniać nałożenie na pracownika obowiązku poddania się profilaktycznym badaniom trzeźwości, jednak brak przejrzystych reguł budził wiele słusznych wątpliwości w tym temacie. Odpowiedzią na powyższe mają być znowelizowane przepisy Kodeksu pracy oraz Rozporządzenie.

Wobec tego, czy pracodawca może badać trzeźwość pracowników?

Może, jeśli:

1. jest to niezbędne do zapewnienia ochrony życia i zdrowia pracowników lub innych osób lub ochrony mienia, oraz
2. wprowadzi procedurę badania trzeźwości w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy albo w obwieszczeniu.

O wprowadzeniu procedury pracodawca informuje pracowników nie później niż 2 tygodnie przed rozpoczęciem jej przeprowadzania. Brak procedury wiąże się z brakiem możliwości przeprowadzania takich kontroli.

Procedura musi określać grupę lub grupy pracowników objętych kontrolą trzeźwości i sposób, czas oraz częstotliwość przeprowadzania kontroli, w tym rodzaj urządzenia wykorzystywanego do kontroli.

Jakie grupy pracowników mogą zostać objęte kontrolą?

Mając na względzie cel kontroli, jakim jest ochrona zdrowia i życia pracowników oraz ochrona mienia, z całą pewnością uzasadnione będzie badanie pracowników fizycznych wykonujących prace np. w niebezpiecznym środowisku, przy użyciu maszyn, czy prace wymagające sprawności psychofizycznej lub szczególnie narażone na wypadek, ale także np. pracowników korzystających z pojazdów służbowych.

Jaki może być czas i częstotliwość przeprowadzania kontroli?

W zależności od potrzeb zakładu pracy, kontrole mogą być przeprowadzane kilka razy w miesiącu, kilka razy w tygodniu a nawet codziennie. Pracodawca może nawet ustalić, że kontrole będą miały miejsce przy każdym wejściu czy opuszczeniu miejsca pracy.

Kontrola trzeźwości obejmuje badanie przy użyciu metod niewymagających badania laboratoryjnego za pomocą urządzenia takiego jak np.  alkomat ustnikowy lub bezustnikowy czy bramka z alkomatem.  Urządzenie musi posiadać ważny dokument potwierdzający jego kalibrację lub wzorcowanie.

Tworząc procedurę należy pamiętać, że kontrola trzeźwości nie może naruszać godności oraz innych dóbr osobistych pracownika, a samo badanie powinno zostać przeprowadzone z poszanowaniem prywatności i intymności pracownika. Oznacza to, że kontrola powinna odbywać się najlepiej w pomieszczeniu odrębnym, przy wykluczeniu obecności osób trzecich, poza osobą upoważnioną przez pracodawcę do przeprowadzenia kontroli i badanym pracownikiem. Wynik badania również powinien zostać pracownikowi przekazany w sposób uniemożliwiający zapoznanie się z nim osobom postronnym. W tym miejscu szczególną uwagę zwracam na wdrożenie i przestrzeganie przez pracodawców zasad ochrony danych osobowych w związku z przeprowadzeniem kontroli.

Na żądanie pracodawcy lub pracownika badanie stanu trzeźwości przeprowadza straż miejska lub policja. Służby te mogą również zlecić przeprowadzenie badania krwi pracownika w uzasadnionych przypadkach,  np. gdy pracownik odmawia poddania się badaniu alkomatem.

Pracodawca nie dopuszcza pracownika do pracy, jeżeli kontrola trzeźwości wykaże obecność alkoholu w organizmie pracownika wskazującą na stan po użyciu alkoholu albo stan nietrzeźwości  albo zachodzi uzasadnione podejrzenie, że pracownik stawił się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywał alkohol w czasie pracy.

W przypadku gdy wynik badania nie wskazuje na stan po użyciu alkoholu albo stan nietrzeźwości pracownika, okres niedopuszczenia pracownika do pracy jest okresem usprawiedliwionej nieobecności w pracy, za który pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.

Stan po użyciu alkoholu zachodzi, gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do:

1) stężenia we krwi od 0,2‰ do 0,5‰ alkoholu albo

2) obecności w wydychanym powietrzu od 0,1 mg do 0,25 mg alkoholu w 1 dm³.

Z kolei stan nietrzeźwości zachodzi, gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do:

1) stężenia we krwi powyżej 0,5‰ alkoholu albo

2) obecności w wydychanym powietrzu powyżej 0,25 mg alkoholu w 1 dm³.

Pracownik stawiający się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywający alkohol w czasie pracy może zostać pociągnięty przez pracodawcę do odpowiedzialności porządkowej na podstawie art. 108 § 2 Kodeksu pracy, z zastosowaniem kary pieniężnej włącznie. Ryzykuje również rozwiązaniem stosunku pracy bez wypowiedzenia z winy pracownika. Z kolei jeżeli pracownik w tym stanie podejmie wykonywanie czynności zawodowych lub służbowych, dopuszcza się wykroczenia stypizowanego w art. 70 § 2 Kodeksu wykroczeń i naraża się na karę grzywny lub aresztu.

Zapraszam do kontaktu poprzez e-mail: n.sokolowska@nskancelaria.pl lub pod nr tel.: 510 834 395.