Kontrola trzeźwości pracowników – nowe przepisy od 21 lutego 2023 r.

Nowelizacja Kodeksu pracy

Od 21 lutego 2023 r. pracodawcy zyskali możliwość wprowadzenia w zakładach pracy prewencyjnej kontroli trzeźwości pracowników – zarówno pod kątem obecności alkoholu, jak i środków działających podobnie do alkoholu. Zmiany te wynikają z nowelizacji Kodeksu pracy oraz wydanego do niego Rozporządzenia.

Choć zachowanie trzeźwości w miejscu pracy od zawsze stanowiło podstawowy obowiązek pracowniczy, do tej pory brakowało jednoznacznych przepisów pozwalających pracodawcom na legalne badanie stanu trzeźwości zatrudnionych.

Co prawda Sąd Najwyższy w wyroku z 2018 r. uznał, że w niektórych zawodach można wymagać poddania się takim badaniom, jednak brak jasnych zasad rodził wiele wątpliwości. Nowelizacja wprowadza w tym zakresie długo oczekiwaną przejrzystość.

Czy pracodawca może badać trzeźwość?

Tak, może – pod warunkiem spełnienia określonych przesłanek:

• jest to niezbędne do zapewnienia ochrony życia i zdrowia pracowników lub innych osób, albo do ochrony mienia,
• wprowadzono procedurę badania trzeźwości w układzie zbiorowym pracy, regulaminie pracy lub obwieszczeniu.

O wprowadzeniu procedury pracodawca informuje pracowników co najmniej 2 tygodnie przed rozpoczęciem kontroli. Brak procedury oznacza brak możliwości przeprowadzania badań.

Zakres i treść procedury

Procedura powinna określać:

• grupę lub grupy pracowników objętych kontrolą,
• sposób, czas i częstotliwość badań,
• rodzaj urządzeń używanych do kontroli (np. alkomat ustnikowy lub bezustnikowy, bramka z alkomatem).

Urządzenia muszą posiadać ważny dokument kalibracji lub wzorcowania.

Kogo można objąć kontrolą trzeźwości?

Kontrola powinna obejmować grupy pracowników, w przypadku których istnieje podwyższone ryzyko zagrożenia życia, zdrowia lub mienia. W szczególności dotyczy to:

• pracowników fizycznych pracujących w niebezpiecznym środowisku,
• osób obsługujących maszyny i urządzenia,
• pracowników wykonujących prace wymagające sprawności psychofizycznej,
• osób korzystających z pojazdów służbowych.

Czas i częstotliwość kontroli

Kontrole mogą być prowadzone w zależności od specyfiki zakładu pracy — codziennie, kilka razy w tygodniu lub w miesiącu. Pracodawca może ustalić, że badania będą wykonywane przy każdym wejściu lub wyjściu z miejsca pracy.

Zasady przeprowadzania kontroli

Kontrola trzeźwości powinna być przeprowadzana z poszanowaniem godności i prywatności pracownika. Oznacza to m.in., że:

• badanie odbywa się w odrębnym pomieszczeniu,
• w badaniu uczestniczą wyłącznie osoba upoważniona przez pracodawcę i badany pracownik,
• wynik badania przekazywany jest w sposób uniemożliwiający zapoznanie się z nim osobom postronnym.

W tym kontekście szczególnie ważne jest przestrzeganie przepisów RODO dotyczących przetwarzania danych osobowych związanych z badaniami trzeźwości.

Udział służb w badaniu trzeźwości

Na żądanie pracodawcy lub pracownika badanie stanu trzeźwości może przeprowadzić straż miejska lub policja. W uzasadnionych przypadkach funkcjonariusze mogą zlecić również badanie krwi, zwłaszcza gdy pracownik odmawia badania alkomatem.

Konsekwencje wykrycia alkoholu

Pracodawca nie dopuszcza do pracy pracownika, jeżeli kontrola trzeźwości wykaże:

• stan po użyciu alkoholu, lub
• stan nietrzeźwości, lub
• uzasadnione podejrzenie, że pracownik spożywał alkohol w czasie pracy.

Jeśli wynik badania nie potwierdzi obecności alkoholu, okres niedopuszczenia do pracy traktowany jest jako usprawiedliwiona nieobecność z zachowaniem prawa do wynagrodzenia.

Definicje stanów nietrzeźwości

Stan po użyciu alkoholu zachodzi, gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do:

• stężenia we krwi od 0,2‰ do 0,5‰, lub
• 0,1 mg do 0,25 mg alkoholu w 1 dm³ wydychanego powietrza.

Stan nietrzeźwości zachodzi, gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do:

• stężenia we krwi powyżej 0,5‰, lub
• powyżej 0,25 mg alkoholu w 1 dm³ wydychanego powietrza.

Odpowiedzialność pracownika

Pracownik, który stawił się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywał alkohol w czasie pracy, może ponieść odpowiedzialność porządkową (art. 108 § 2 Kodeksu pracy) – włącznie z karą pieniężną. Grozi mu również rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z jego winy.

W przypadku podjęcia czynności zawodowych w stanie nietrzeźwości, pracownik popełnia wykroczenie z art. 70 § 2 Kodeksu wykroczeń i naraża się na karę grzywny lub aresztu.

Podsumowanie

Nowelizacja Kodeksu pracy umożliwia pracodawcom skuteczne i zgodne z prawem badanie trzeźwości pracowników. Warunkiem legalności jest jednak wprowadzenie szczegółowej procedury oraz przestrzeganie zasad poszanowania prywatności i ochrony danych osobowych.