Renomowany znak towarowy — definicje, teorie i zakres ochrony
Wprowadzenie i brak definicji ustawowej
Szczególną kategorią znaku towarowego jest renomowany znak towarowy, którego definicji nie odnajdziemy w dyrektywie 2015/2436, rozporządzeniu 2017/1001 ani w polskiej ustawie — Prawo własności przemysłowej. Również większość ustawodawstw europejskich nie precyzuje tego pojęcia ani nie wskazuje przesłanek pozwalających ustalić, czy dane oznaczenie posiada renomę. W konsekwencji zdefiniowanie pojęcia renomy powierzono orzecznictwu i doktrynie.
W rezultacie wykształciły się trzy teorie postrzegania renomowanego znaku towarowego: jakościowa, ilościowa oraz jakościowo-ilościowa (łącząca dwie poprzednie). Na marginesie warto dodać, że dychotomia może wynikać po części ze zróżnicowania leksykalnego wyrażenia „znak renomowany” w językach europejskich: niektóre akcentują sławę (niem. bekannt ist, wł. gode di notorietà, amer. famous trademark), inne aspekt jakościowy (pol. znak renomowany, ang. trade mark with reputation, fr. marque qui jouit d’une renommée, hiszp. goce de renombre, portug. goze de prestigio).
Teorie postrzegania renomy
Teoria jakościowa (względna)
Zgodnie z teorią jakościową o renomie świadczy przede wszystkim sława, rozgłos i ogół pozytywnych wyobrażeń odbiorców o cechach towarów i usług oznaczonych znakiem. Renomę wiąże się tu z wyjątkową jakością (np. Versace, Rolls-Royce, Rolex), a znak staje się synonimem statusu i przynależności społecznej (np. Chanel jako skrót myślowy dla europejskiego szyku i elitarności). Teoria ta ma odzwierciedlenie w orzecznictwie NSA i WSA, które wskazuje, że znak renomowany gwarantuje wysoką jakość i prestiż. Sąd Najwyższy podkreśla m.in. zdolność znaku do zwiększania popytu, „siłę przyciągania”, dobrą sławę wśród odbiorców i wartość reklamową. Istotny jest odpowiedni image i funkcja przyciągania klienteli — kryterium bliższe ponadprzeciętnej jakości niż stopniowi dystynktywności.
Teoria ilościowa (bezwzględna)
Za podejściem ilościowym opowiedział się TSUE w uzasadnieniu wyroku w sprawie C-375/97 Chevy, odrzucając jakościowe pojmowanie renomy. Renomowany jest znak znany znacznej części właściwego kręgu odbiorców towarów lub usług, których dotyczy (np. Coca-Cola, Apple, McDonald’s wraz z „rodziną McZnaków”). Kluczowa jest szeroka znajomość oznaczenia, natomiast dobra sława czy „siła przyciągania” nie są rozstrzygające. Właściwy krąg odbiorców zależy od kategorii towarów/usług (ogół konsumentów lub specjaliści). W doktrynie wskazuje się, że renomę może uzyskać nawet znak kojarzony negatywnie z powodu nagłaśnianej niskiej jakości (np. Constar, GetBack, Amber Gold). Choć brak jednolitego progu „rozpoznawalności”, często przyjmuje się, że znak renomowany jest znany ponad połowie potencjalnej klienteli. Podsumowując: to przede wszystkim znak popularny.
Teoria jakościowo-ilościowa (hybrydowa)
Ujęcie hybrydowe łączy elementy sławy/pozytywnych skojarzeń z szeroką rozpoznawalnością, uznając, że renoma ma wymiar zarówno percepcyjny (wizerunek, prestiż), jak i statystyczny (zasięg znajomości). Teoria ta, choć obecna w piśmiennictwie, bywa krytykowana jako niespójna z linią TSUE zapoczątkowaną w sprawie Chevy.
Ocena podejść i znaczenie definicji renomy
Z perspektywy orzeczniczej należy krytycznie ocenić teorię jakościową i jakościowo-ilościową jako pozostające w sprzeczności z kierunkiem wytyczonym przez TSUE. Niezależnie jednak od przyjętej teorii, cechy znaku renomowanego wykraczają poza właściwości znaków zwykłych. Definiowanie renomy jest relewantne, ponieważ (1) pozwala uchwycić istotę kategorii znaku renomowanego i (2) determinuje zastosowanie szczególnego, rozszerzonego reżimu ochrony.
Rozszerzona ochrona znaków renomowanych — ewolucja przepisów
Geneza we wspólnotowym prawie (dyrektywa 89/104/EWG → 2008/95/WE)
Wzmocnioną ochronę renomowanych znaków towarowych po raz pierwszy wprowadzono w dyrektywie 89/104/EWG, a następnie w dyrektywie 2008/95/WE. Ochrona miała charakter fakultatywny — państwa członkowskie mogły wprowadzać rozszerzony reżim. Zgodnie z art. 5 ust. 2 dyrektywy właściciel mógł zakazać używania oznaczenia identycznego lub podobnego również wobec towarów/usług niepodobnych, jeśli znak cieszył się renomą, a używanie bez uzasadnionego powodu nosiło znamiona pasożytowania (nienależna korzyść) lub szkodziło odróżniającemu charakterowi bądź renomie. W polskiej implementacji 2008/95/WE wskazywano na uchybienia (m.in. pominięcie przesłanki „braku uzasadnionych podstaw” przy znakach renomowanych).
Obecny standard (dyrektywa 2015/2436, rozporządzenie 2017/1001, prawo polskie)
Aktualnie obowiązkowy reżim szczególnej ochrony przewiduje dyrektywa 2015/2436. Właściciel znaku renomowanego może zakazać używania oznaczenia identycznego lub podobnego niezależnie od podobieństwa towarów/usług, gdy znak cieszy się renomą w danym państwie, a używanie bez uzasadnionej przyczyny przynosi nienależną korzyść lub szkodzi odróżniającemu charakterowi/renomie. Ryzyko naruszenia stanowi też przesłankę odmowy rejestracji i unieważnienia.
Analogiczne rozwiązania zawiera rozporządzenie 2017/1001: art. 9 ust. 2 lit. c (naruszenie przez używanie przez osobę trzecią) oraz art. 8 ust. 5 (odmowa rejestracji i unieważnienie). W prawie polskim transpozycję przewidują m.in. art. 296 ust. 2 pkt 3 oraz art. 164 w zw. z art. 1321 ust. 1 pkt 4 p.w.p.
Podsumowanie
Renoma jest pojęciem orzeczniczo-doktrynalnym, a dominujące ujęcie TSUE akcentuje rozpoznawalność wśród właściwego kręgu odbiorców. Z jej stwierdzeniem łączy się rozszerzony zakres ochrony znaku — także poza podobnymi towarami/usługami — w sytuacjach pasożytowania na renomie lub rozmywania odróżniającego charakteru.
